LOdE en Epubo

Enkonduko

Ekde ja jaro 2017ª «La Ondo de Esperanto» adoptis 2 bitlibrajn formojn: PDF kaj Epubo. Ĝis nun mi malmulte atentis Epubon, ĉar mi principe preferas la pli inteligentan Fikŝenbukon (mi klarigis tion en mia ĵusa studaĵo); tamen mi ja ĝojas, ke Epubo disponigas novajn eblojn por komputila traktado de la tekstoj, kaj mi profitis la okazon ekzameni tiun normon pli atente.

Hodiaŭ (je 2017-04-08) mi jam posedas 5 epubajn numerojn de LOdE, kaj mi povas fari kelkajn konkludojn.

Mi uzas komputilojn linuksajn, kaj ĉiuj procedoj priskribitaj en ĉi tiuj notoj estas faritaj per rimedoj linuksaj; sed evidente ekzistas samfufukciaj rimedoj vindozaj, facile troveblaj.

Pri la tiparoj

La surpriza misproporcio de ampleksoj

Okulfrapa strangaĵo estas tio, ke la epubaj versioj okupas multe pli da memoro, ol la PDF-aj:

Apriore devus esti inverse: la teksta formo normale estas pli lokŝpara ol la grafika.

Nu, la kaŭzo estas facile divenebla: ambaŭ versioj entenas la uzatajn tiparojn, tamen la PDF-a pakilo reduktas la tiparojn, lasante en ĉiu PDF-dosiero nur tiujn tiparajn signojn, kiuj efektive aperas en la teksto de la numero; dum la epuba pakilo senzorge enpakas la tutajn tiparojn, eĉ se la tekstoj uzas nur kelkajn elcentojn da ties signobildoj.

Redukti la tiparojn

Mi uzis Kalibron (Calibre) por forfiltri la neuzatajn tiparajn signobildojn. Tion probable eblas fari per GUI, sed por mi pli oportunas la konzola komandolinio, ekz‑e:

$ ebook-polish -f Lo-270.epub
Subsetting font: PT Serif
Subsetting font: DejaVu Sans Bold
Subsetting font: PT Serif Bold Italic
Subsetting font: PT Serif Bold
Subsetting font: DejaVu Sans Bold Oblique
Subsetting font: PT Serif Italic

------------------------------ REPORT ------------------------------
## Polishing: EPUB

### Subsetting embedded fonts
Decreased the font PT Serif to 36.4% of its original size
Removed unused font: OEBPS/Fonts/DejaVuSans.ttf
Removed unused font: OEBPS/Fonts/DejaVuSans-Oblique.ttf
Decreased the font DejaVu Sans Bold to 26.3% of its original size
Decreased the font PT Serif Bold Italic to 22.8% of its original size
Decreased the font PT Serif Bold to 29.7% of its original size
Decreased the font DejaVu Sans Bold Oblique to 22.3% of its original size
Decreased the font PT Serif Italic to 26.2% of its original size
Reduced total font size to 17.8% of original

----------------------------------------------------------------------
Polishing took: 1.1 seconds
Output written to: Lo-270_polished.epub
$
$ du -k Lo-270*epub
4668    Lo-270.epub
3020    Lo-270_polished.epub
$

Rezulte:

Nun la proporcio estas pli konvena al la normalo, kvankam Lo-257.pdf plu estas nenormale pli mallonga (1.8Mbajt) ol Lo-257_polished.epub (3Mbajt). Mi ne scias la kaŭzon; supozeble, la epuba dosiero entenas pli grandajn bildojn. Pri kompaktigo de bildoj mi parolos poste.

Pri la bitlibraj (mal)liberoj

Granda avantaĝo de fleksformataj normoj (kia, inter aliaj, estas Epubo) kompare kun la rigidaj (kia PDF) estas la eblo adapti la prezentadon al la aparato, legokondiĉoj kaj personaj preferoj de la leganto.

La neceso adapti la tiparon kaj aliajn tipografiajn trajtojn al la uzata materialo estas konata ankaŭ en tradicia presarto. Ekz‑e kiam en la 18ª jc oni inventis kaj vaste ekzuzis la glacean paperon, tiu novaĵo invitis al kreo de novaj tiparoj kun granda kontrasto inter la dikaj kaj tre maldikaj strekoj, kaj kun rektliniaj serifoj — tiparoj similaj al tiu de Bodoni :

Teksta specimeno de Bodonia tiparo (atentu la literon «N»)

Tiaj tiparoj aspektas tre bele sur altkvalita papero, luksaj tiparoj por luksaj presaĵoj celantaj aristokratojn; sed ili paneas sur papero malluksa (malkompakta kaj iom malglata, kia estas la gazeta papero). Por paperoj malluksaj pli konvenas pli pezaj tiparoj por la amaso, kia estas ekz‑e Tajmzo aŭ la senserifaj tiparoj. Ekzemplon pri maltaŭga uzo de kontrasta tiparo donas la originalo de la Fundamento:

Faksimila peco el la Rusa Gramatiko fundamenta (la sekcio «Азбука»)

Oni bone vidas la dikajn vertikalajn fostojn de и н п — sed la hare maldikaj strekoj horizontalaj kaj oblikva estas preskaŭ nevideblaj (kaj ofte tute malaperas ĉe nesufiĉe distingiva skanado).

La ekranoj, per kiuj oni legas bitlibrojn, estas ne malpli diversaj, ol la specoj de papero. Tial ne estas prudenta trudi al la legantoj iun senalternativan tiparon (tamen tia estas la tradicio epuba).

La epubuloj pretendas, ke granda avantaĝo de Epubo estas ĝia povumo: oni povas precize priskribi, kiel aspektu ĉiu aranĝa detalo. Ĉi tio estas miskoncepto: tia trajto konvenas al la rigidformata PDF, kie oni antaŭfiksas ĉion; la provo antaŭfiksi iujn trajtojn, lasante varii aliajn, kondukas al diversaj fuŝoj (vd ĉi-sube pri la torditaj bildoj).

Por legi librojn epubajn mi kutime uzas Kulrideron (Coolreader), en kiu mi malmarkas la opcion «Uzi la kunpakitajn stilojn» — tiel la teksto pli bone legeblas. Aliflanke, se oni volas legi la tekstojn en la tiparoj preferataj de la redaktoroj de periodaĵo, tiam sencas instali tiujn tiparojn en la legilon, por teni unu solan ekzempleron da ili prefere ol dekojn aŭ centojn da ekzempleroj, pakitajn en ĉiun numeron. Tial mi verkis skripton kiu tute forsarkas la normajn ĉeftekstajn tiparojn.

(Atentindas, ke multaj malnovaj libroprezentiloj epubaj ne kapablas taŭge trakti literojn unikodajn ekster la kodo Latina Okcidenta, do ankaŭ la ĉapelitajn literojn esperantajn — krom per kunpakita tiparo. Tia estas ekz‑e la malnova Adobe eBook Reader/Adobe Digital Editions, instalita en multaj librolegiloj; sed nun ĝia ĵusa versio 4.5.4 ne plu havas ĉi tiun difekton.)

Forsarki la ordinarajn tiparojn

La epubaj bitlibroj de LOdE uzas ĉeftekste la tiparajn familiojn DejaVu Sans kaj PT Serif. Mia skripto sarku_LOdEon forigas ĉi tiujn, kaj nur ĉi tiujn tiparojn; ĉar imageblas ke aliaj tiparoj estos uzataj por prezenti iujn ekzotajn aŭ nenorme koditajn signojn, kiuj mankas en la ordinaraj tiparoj unikodaj.

La familio DejaVu estas unu el la tiparaj familioj kiujn mi mem volonte uzas, kaj kiun mi havas instalita en miaj surtabla kaj teka komputiloj. En aparatoj Androjdaj pli bone aspektas la tiparaj familioj Droid {Serif,Sans,Mono}, disponeblaj tie elskatole, kaj kovrantaj simile vastajn signarojn unikodajn. Tial en la stilfolio OEBPS/Styles/Stiloj.css la skripto anstataŭigas:

• font-family:"PT Serif" → font-family:"Droid Serif", "DejaVu Serif"
• font-family:"DejaVu Sans" → font-family:"Droid Sans", "DejaVu Sans"

ktp. (La repertuaroj da signoj en tiuj tiparoj estas tre similaj, kaj tute sufiĉaj por la bezonoj de LOdE.)

Uzado:

Iru en la dosierujon kie estas la sarkota revuo, ekz-e

$ cd ~/Documents/Books/eo/Gazetoj/LOdE

kaj voku la skripton, ekz-e

$ sarku_LOdEon Lo-270.epub

Se la operacio sukcesos, la skripto eligos tian mesaĝon:

"Lo-270.epub sukcese sarkita (je 42 %)"

kaj la sarkita dosiero (en la ekzemplo, Lo-270.epub) aperos kun la sama nomo en /tmp/nova (ekz‑e /tmp/nova/Lo-270.epub). La forsarkotaj tiparoj okupas 3908 kbajt malpakite, kaj 2 Mbajt zipite.

Mezume la sarko ŝparas 47% el la originala amplekso:

(«Or−Sa» estas la gajno de SArkita dosiero rilate al la ORiginala; «Re−Sa» estas la gajno de SArkita dosiero rilate al la REduktita per filtrado.)

Kompaktigi la bildojn

Alia ŝparebla parto de LOdE-aĵoj estas en ties bildoj.

Interesajn ekzemplojn pri la efiko de la kunprema grado je la kvalito de jpeg-bildoj donas fotografista blogaĵo anglalingva. La fotografistoj opinias, ke kunpremo rezultiganta kvaliton malpli grandan ol 60% estas neakceptebla, kaj asertas, ke ili rimarkas difektojn jam ĉe 90%. Bitlibristoj opinias tian kvaliton senbezona en la malgrandaj ilustraĵoj bitlibraj.

Miaj spertoj konfirmas la opinion bitlibristan. Kvankam ĝenerale endas ekzameni ĉiun bidon aparte, kaj aparte decidi, kian kvaliton ĝi postulas (kia perdo estas por ĝi tolerebla), mi eksperimente aplikis la redukton ĝis 33% al ĉiuj bildoj de la 5 LOdE-numeroj per mia skripto jpeq (ĝi uzas la linuksan programon imagemagick):

Mi malmulte spertas pri bildotraktado. Mi ne rimarkas ian ajn perdon de kvalito sur la ekranoj de miaj legiloj — krom sur la grafikaĵo responda al tiu de Lo-270.pdf, p. 5 (sed mi ja diris, ke ĉiujn bildojn endas ekzameni individue). Juĝu mem, la rezultaj bitlibroj troveblas ĉi tie.

Ĝenerale, JPEG estas preferinda por fotaĵoj pejzaĝaj, portretaj ktp — svagaj, kun duontonoj; dum por bildoj kun klaraj konturoj (desegnaĵoj, diagramoj, matematikaj kurboj kun teksto) preferindas PNG aŭ GIF, kiuj ne perdas detalojn kaj samtempe estas pli memorŝparaj por tiaspecaj bildoj. Bonvolu kompari (verdire, la ĉi-suba gifaĵo estas konvertita el bildo JPEG-a, kiu do iom svagigis la konturojn; se oni estus konservinta la grafikaĵojn rekte en GIF-on, la ŝparo kaj la kvalito estus pli grandaj):

JPEG kunpremita ĝis la kvalito 33% (20 kbajt)

La originala redakcia JPEG-bildo (44 kbajt)

La GIF-bildo (36 kbajt)

Por la ceteraj bildoj mi uzis la plej evidentan metodon por ŝpari la memoron okupatan de la bildoj. Mi uzis tute arbitran kvalitvaloron (33%) — por iuj bildoj eblus uzi eĉ pli malgrandan (kaj pli memorŝparan) valoron. Evidente, ekzistas pli inteligentaj (kaj senperdaj) metodoj — ekz-e por la nigra-blankaj desegnaĵoj kaj gravuroj ekzistas pli bonaj normoj ol jpeg. Sed mi ne kompetentas pri tio.

Laŭmezura PDF

La redakcia PDF-versio de LOdE havas la formaton 150×200 mm, kun la tipara grado kutima por presaĵoj, kio por miaj okuloj estas iom nekomforte malgranda. Tamen ĉe la surtabla ekrano mi povas ĝin zomi ĝis 195×260 mm, kaj tio estas bone legebla.

Por legado per porteblaj librolegiloj estas destinita la epuba versio, sed bedaŭrinde iliaj prezentiloj diverse kaj ofte maltaŭge prezentas la bitlibron. Iuj (ekz‑e FBReader) ne povas prezenti tabelojn (kaj tabeloj ofte estas bezonataj, ekz‑e LOdE 270, p. 7); iuj ignoras la kunpakitajn stildosieron kajaŭ tiparojn, ktp. En tia situacio povas helpi konverto de epuba versio en PDF-aĵon kun la bezonata formato.

Tian konvertilon disponigas Kalibro. Tiu sistemo posedas sufiĉe bonan prezentilon por epubaj bitlibroj, kaj ĝian prezentaĵon eblas konservi kiel PDF-dosieron en bezona formato; komandlinie,

$ ebook-convert Lo-270.epub Lo-270-9x12.pdf -u centimeter --custom-size 9x12

La plej populara librolegila ekranformato estas la 6-cola (la diagonalo 6″, la dimensioj 9×12 cm) — pli grandaj ne estas enpoŝigeblaj. Mi posedas du tiajn legilojn. Tia konverto taŭge funkcias, sed eble por PDF preferindas formato laŭnorma; la formato A6 = 105×148 mm estas taŭga aproksimo (B7 = 88×125 mm estas ankoraŭ pli proksima, sed Kalibro ne rekonas ĝin kiel norman); do,

$ ebook-convert Lo-270.epub Lo-270-A6.pdf --paper-size a6

La rezulta PDF-dosiero estas ekzakte tia, kian prezentas la Kalibra libroprezentilo epuba en samformata (9×12 cm aŭ resp. A6) ekrana fenestro. Kaj la problemoj kiujn mi tuj priskribos ne estas speciale PDF-aj — ili egale aperas ĉe samformata legado de versio epuba.

Torditaj bildoj

Mi ne vidas la perdon de kvalito de jpeg-kunpremo, priskribita ĉi-supre; sed mi klare vidas, ke la bildoj de la epuba versio sur nelarĝa ekrano aspektas karikature — samkiel ankaŭ en la PDF-versio en la formato A6.

Horizontala ŝrumpo de bildo

La kaŭzo estas facile trovebla en la epuba dosiero.

1. La stilfolio OEBPS/Styles/Stiloj.css ordonas, ke la bildoj ne estu pli larĝaj (nek pli altaj), ol la paĝo:
   img { … max-width:100%; max-height:100%; }
2. La bildo mem en OEBPS/Text/06.xhtml postulas, ke la dimensioj estu 354×560 px:
   <img alt="CDELI" height="354" src="../Images/F06.jpg" width="560" />

Ĉi tiuj preskriboj senprobleme kunekzistas en la grandaj formatoj (pli larĝaj ol 15 cm); sed la populara 6-cola formato havas la larĝon 9 cm, kio (ĉe la ordinaraj distingivoj) estas malpli ol 354 px. Laŭ la postulo (1) la larĝo ŝrumpas. Aliflanke, la alto 560 px estas plene lokebla en paĝ­alto 12 cm, tial la dimensio vertikala povas okupi la preskribitajn 560 px. Rezultas misproporcio.

La kuraco estas simpla: sufiĉas forigi la malnecesajn indikojn height="354" kaj width="560". Post tio la bildo ŝrumpos samproporcie en ambaŭ dimensioj. La korektita paĝobildo el la korektita dosiero Lo-270-A6.pdf:

La korektita paĝo (en A6)

Cetere, la koloro de la subskribo (color: #9B0000) aspektas aĉe en nigra-blanka legilo. La skripto sarku_LOdEon tiajn kolorordonojn forsarkas.

Vortodivido

La liberaj bitlibrolegiloj, kiujn mi kutime uzas: Kulridero, Foboridero (CoolReader, FBReader), ebligas instali mian vortodividan ŝablonaron por Esperanto (fakte, Foboridero elskatole disponigas mian unuan version de la ŝablonaro, ĉerpitan el la Teĥa deponejo) kaj aŭtomate tranĉas la vortojn laŭ la uzata formato de la ekrano.

Manko de esperanta vortodivido estas tre ĝena en la mallongliniaj tekstopecoj, kiel demonstras la bildoj el la sekva sekcio. Por la formato A6 la ĝenon eblas mildigi per malgrandigo de la marĝenoj; sed la ekranoj poŝtelefonaj restos mallarĝaj kun ĉia ajn (kaj eĉ nenia) marĝeno.

Teorie ebla solvo estus anticipe dishaki ĉiujn vortojn laŭ la ŝablonaro kaj konservi la bitlibron kun la dismarkado de ĉiuj taŭgaj vortodividoj; ekz‑e tiel (kp kun la bildo ĉi-suba):

<p class="Cito">La la¬s¬t¬an tagon de la vivo li far¬t¬is pli bone. Ŝaj¬n¬is al li, ke li de¬no¬ve povos re¬ko¬men¬ci la la¬bo¬r¬on, kaj tiu penso bone in¬flu¬is lian hu¬mo¬r¬on. Sed lia koro ĉesis bati, eble en la mo¬men¬to, kiam li pen¬sis:</p>

Tiu solvo funkcias por la novaj libroprezentiloj (ekz‑e Gitden Reader, la ĵusa versio 4.5.4 de Adobe Digital Editions), sed fiaskas ĉe la malnovaj (ekz‑e pli fruaj versio de ADE). Vi povas testi vian prezentilon per ĉi tiu dosiero.

Fakte, en la redakcia originalo kelkloke estas dissemitaj eventualaj spacetoj, kiuj probable plibeligas la aspekton en iu konkreta formato, ekz‑e (ĉiuj en 03.xhtml):

venas ¬poste, Esperanto-parolant¬aron, Inter¬nacia, Esper¬antujo, Ret¬ejoj, Esperanto-scienc¬istoj, Esperanto-¬adaptado

Tio ne estas bona, ĉar kutime la uzula rekomendo superregas la aŭtomatajn, kaj en alia formato pli konvenus (aŭ sole eblus) alia tranĉo ol la redakcie indikita. Oni indiku aŭ ĉiujn taŭgajn tranĉlokojn, aŭ nenian — krom en la okazoj de semantika malambiguigo, kia ekz‑e sen¬tema kontraste al sent¬ema.

Versaĵoj

En ĉiu numero de LOdE aperas poeziaĵoj; sed male ol Fikŝenbuko, Epubo tian ĝenron ne konas, kaj ne kapablas taŭge esprimi ilin por uzo fleksformata. Versaĵo en Epubo aspektas taŭge nur se la formato de la ekrano estas sufiĉe larĝa. Komparu (en la formato A6):

Versaĵo en Epubo	Versaĵo en Fikŝenbuko

Fakte, ĉi tiun versportreton oni povus aranĝi en maniero taŭga por kelkaj mallarĝaj formatoj per korekto de la stilo .poemo, uzata por kodi la versojn. La originala epubaĵo enhavas jenon:

.poemo {
   text-indent: 0px;
   margin-left: 100px; /* fi! */
}

La maldekstra marĝeno je 100px estas multe tro granda por portebla aparato. Ĝi probable estas heredita de la grandformata PDF-versio, kie ĝi horizontale centrigas la versaĵon: 150mm estas la paĝolarĝo, proksimume 30mm (20%) estas la maldekstra marĝeno.

Tamen tia marĝeno ne centrigas la versojn ĉe aliaj paĝolarĝoj (aŭ distingivoj). Interalie, por la formato A6 ĝi rezultigas ŝovon al la dekstra rando, tiom grandan, ke por iuj linioj ne restas sufiĉe da spaco. Evidenta korekto estas malgrandigi la marĝenon, ekz‑e por A6 bone taŭgus margin-left: 10% (t.e. 10% de la paĝolarĝo).

Krome, el la ĝenerala difino de alineo (p) la stilo .poemo heredas la difinon text-align: justify; sekve de tiu ĝisrandigo aperas la supermezure longaj spacegoj en la verso «instruis multe, gvidis, [ekzamenis,]». Necesas do superregi la ĝisrandigon:

.poemo {
   text-indent: 0px;
   margin-left: 10%;   /* ! */
   text-align: left;   /* ! */
}

Tamen tio ne helpos okaze de pli longaj linioj aŭ pli mallarĝaj ekranoj aŭ pli granda tipara grado, kiun povas preferi la leganto. Bona solvo en Epubo ne ekzistas. Oni povas nur malgrandigi la riskojn. Interalie, uzi ankoraŭ malpli grandajn marĝenojn — eventuale neniajn, apartigante la versojn per aliaj rimedoj: ekz‑e tiparajn, kiaj kursivo aŭ ia danda tiparo:

Apartigo per Garamondo	Apartigo per Gabriola

Tiojn plej taŭge povus agordi la leganto, kiu ja scias la apartaĵojn se sia aparato kaj siajn preferojn estetikajn. Tiojn povas regi la leganto de bitlibro fikŝenbuka; sed tio maleblas por leganto de bitlibro epuba (ĉar epube mankas la nocio versaĵo).

Versaĵoj estas distingendaj disde citaĵoj, kiujn oni ofte apartigas per enŝovo. La originala Lo-270.epub preskribas tro larĝajn marĝenojn ambaŭflankaj, kiu sur nelarĝa ekrano aspektas tre malbele (precipe se la prezentilo ne scipovas vortodividon). Jen por komparo samlarĝa aranĝo epuba-redakcia, kaj mia aranĝo en Fikŝenbuko, kun la citaĵoj markitaj per maldekstra marĝeno 5%jn larĝa kaj tiparo senserifa (kontraste al la serifa tiparo ĉefteksta), kaj verso markita per ĝia ankoraŭa marĝeno (ankoraŭ 5%, la verso estas entenata en la citaĵo) kaj per kursivo (de la entenanta citaĵo ĝi heredas senserifecon):

Verso en citaĵo (Epubo)	Verso en citaĵo (Fikŝenbuko)

Ekstrakti platan tekston

Iam oni bezonas nur la tekstan parton de publikaĵo, sen la bildoj. Ekzemple, bildoj estas neuzeblaj por la blinduloj; ankaŭ en la tekstaroj, farataj por esperantologiaj studoj, oni forigas la bildojn (kiel en la kelkaj numeroj de LOdE kiuj aperas en la Tekstaro de ESF) — ankaŭ mi mem tenas similan tekstaron privatan.

Por tiu celo ekzistas, inter aliaj, la malpeza kaj rapida, kvankam ne senerara, utilaĵo epub2txt; tamen se oni havas Kalibron, tiam oni povas ludi per ties pli varia konzolaĵo ebook-convert

$ ebook-convert Lo-270.epub .txt
…
$ du -k Lo-270.*
4668    Lo-270.epub
128     Lo-270.txt

(t.e. la propra teksto pezas 128 kbajt, malpli ol 3% de la originala bitlibro).

Verdire, ĉe tia tekstigo oni perdas iujn esencajn informojn, kiujn esprimas la tipografia aranĝo. Ekz‑e la jena peco (kp LOdE-270.pdf, p. 44) ŝajnas fuŝita, ĉar perdiĝis la enŝovo de la citaĵo, kiu rolas kiel signoj interpunkciaj (citiloj):

Ankaŭ ne la antaŭmorta stato de la menso stimulis lin, ĉar la prezentotaj ideoj naskiĝis en lia menso jam antaŭ 40 jaroj, kaj

malgraŭ ke mi de tiu tempo multe meditis kaj legis diversajn sciencajn kaj filozofiajn verkojn, miaj tiamaj ideoj pri Dio kaj pri senmorteco preskaŭ tute ne ŝanĝiĝis.

Simile la kursivoj povas havi citilan funkcion, ktp. Tial pli konvena estus malpeza marklingvo, kia ekz‑e estas Tekstilo (Textile):

Ankaŭ ne la antaŭmorta stato de la menso stimulis lin, ĉar la prezentotaj ideoj naskiĝis en lia menso jam antaŭ 40 jaroj, kaj

p(((()))). malgraŭ ke mi de tiu tempo multe meditis kaj legis diversajn sciencajn kaj filozofiajn verkojn, miaj tiamaj ideoj pri Dio kaj pri senmorteco preskaŭ tute ne ŝanĝiĝis.

En ĉi tiu peco, aŭtomate konvertita per ebook-convert, la dua alineo estas markita kiel alineo (p, paragraph) havanta enŝovojn grandajn je 4em maldekstre — pro ((((, — kaj 4em dekstre — pro )))). Per tio oni do divenas, ke temas pri citaĵo. Ankaŭ la tiparaj stiloj estas markitaj en vikia maniero: *kursivo* ktp.

Ekzistas marklingvoj kiuj pli klare esprimas la logikan strukturon de dokumentoj; sed la epubaj publikaĵoj, precipe tiaj faritaj per Sigil, ne lasas onin esprimi la strukturon en aŭtomate rekonebla maniero.