Задонщина

Transdoneado

Слово о великом князе Дмитрее Ивановиче и о брате его князе Владимере Андрѣевиче, яко побѣдили супостата своего царя Мамая Parolo pri ĉefprinco Demetrio Ivanido kaj pri lia kuzo princo Vladimiro Andreido, kiel venkis ili sian malamikon hordestron Mamajo
1. Зачин: Пир в Москве1. Enkonduko: Festeno en Moskvo
Князь великий Дмитрей Иванович с своим братомъ, c княземъ Владимером Адрѣевичем, и своими воеводами были на пиру у Микулы Васильевича: Ĉefprinco Demetrio Ivanido kun sia kuzo, princo Vladimiro Andreido, kaj kun siaj militestroj festenis ĉe Nikolao Bazilido:
— Вѣдомо намъ, брате, что[IVS5] у быстрого Дону царь Мамай пришел на Рускую землю, а идет к намъ в Залѣскую землю. — Sciiĝis al ni, frato, ke ĉe la rapidflua Dono hordestro Mamajo venis en la Rusan landon, kaj venas al ni en la Transarbaran landon.
Пойдем, брате, тамо в Полунощную страну жребия Афетова, сына Ноева, от него же родися Русь православная[i6] . Взыдем на горы Киевския и посмотрим славного[i7] Непра и посмотрим по всей земли Руской. И оттоля на Восточную страну жребии Симова, сына Ноева, от него же родися хиновя — поганые татаровя, бусормановя. Тѣ бо на рекѣ на Каялѣ одолѣша родъ Афѣтов. И оттоля Руская земля сѣдитъ невесела а от Калатьския рати до Мамаева побоища тугою и печалию покрышася, плачющися, чады свои поминаючи[IVS8] — князи и бояря и удалые люди, иже оставиша вся домы своя и богатество, жены и дѣти и скот, честь и славу мира сего получивши, главы своя положиша за землю за Рускую и за вѣру християньскую. Iru ni, frato, tien en la Nordan landon, la loton de Jafeto, filo de Noa, de kiu devenas la rusa nacio ortodoksa. Suriru ni la Kievajn montojn, kaj rigardu la gloran Dnepron, kaj rigardu ni la tutan Rusan landon. Kaj de tie, la Orientan landon, loton de Ŝem, de la filo de Noa, de kiu devenas la ĥinoj: la paganaj tataroj, la muzulmanoj. Ĉar ĉe Kajalo-rivero tiuj venkis la genton de Jafeto. Kaj de tiam la Rusa lando perdis gajon; kaj ekde la Kalka-batalo ĝis la Mamaja batalego de malĝojo kaj aflikto ĝi estis kovrita, ĝi ploris, siajn idojn funebrante — princojn kaj bojarojn, kaj bravajn homojn, kiuj forlasis siajn domon kaj riĉon, la edzinon kaj la infanojn kaj la brutaron, kiuj la honoron kaj la gloron ĉi-mondajn ricevinte, sian vivon forlasis pro la lando Rusa kaj pro la religio kristana.
Преже восписах жалость земли Руские и прочее от кних[i9] приводя, потом же списах жалость и похвалу великому князю Дмитрею Ивановичю и брату его князю Владимеру Ондрѣевичю. Supre pri la aflikto de la Rusa lando kaj pri la cetero mi skribis laŭante la librojn, kaj poste mi skribis pri la aflikto kaj gloro de ĉefprinco Demetrio Ivanido kaj de lia kuzo princo Vladimiro Andreido.
Снидемся, братие и друзи и сынове рускии, составим слово к слову, возвѣселим Рускую землю и возвѣрзем печаль на Восточную страну в Симов жребий и воздадим поганому Момаю побѣду[i10] , а великому князю Дмитрею Ивановичю похвалу и брату его князю Владимеру Ондрѣевичю. Kunvenu ni, fratoj kaj amikoj kaj filoj rusaj, aranĝu ni vorton post vorto, gajigu ni la Rusan landon kaj la malgajon ni forĵetu sur la Orientan landon, en la ŝeman loton, kaj tributu ni al la pagano Mamajo lian malvenkon, kaj al ĉefprinco Demetrio Ivanido, laŭdon, kaj ankaŭ al lia kuzo princo Vladimiro Andreido.
И рцем таково слово: Лудчи бо нам, брате, начати повѣдати иными словесы о похвальных сихъ о нынешных повѣстех о полку великого князя Дмитрея Ивановича и брата его князя Владимера Андрѣевича, а внуки святаго великаго князя Владимера Киевскаго. Kaj tian aferon ni diru: Prefere ni, frato, komencu alimaniere prezentadi tiujn laŭdajn nunajn rakontojn pri la militiro de ĉefprinco Demetrio Ivanido kaj de lia kuzo princo Vladimiro Andreido, praidoj de sankta ĉefprinco Vladimiro de Kievo.
Начаша ти повѣдати по дѣлом и по былинам. Не проразимся мыслию но землями, помянем первых лѣт времена, похвалим вещаго Бояна[i11], горазна гудца в Киеве. Тот бо вѣщий Боянъ воскладоша горазная своя персты на живыя струны, пояше руским князем славы: Komencu ni ilin prezenti laŭ la okazoj kaj faroj. Ne traiĝu ni pense sed lande, rememoru ni la tempon de l' unuaj jaroj, laŭdu ni la saĝan Bojanon, muzikmajstron de Kievo. Tiu ja majstro Bojano siajn lertajn fingrojn metadis sur vivajn kordojn, li glorojn kantis al la rusaj princoj:
первую славу, великому князю Киевскому Игорю Рюриковичю la unuan gloron, al ĉefprinco de Kievo, Igoro Rurikido;
2 — великому князю Владимеру Святославичю Киевскому 2 — al ĉefprinco Vladimiro Svetoslavido de Kievo;
третюю — великому князю Ярославу Володимеровичю. la trian — al ĉefprinco Jaroslavo Vladimirido.
Аз же помяну резанца Софония и восхвалю пѣснеми и гусельными буйными словесы сего великаго князя Дмитрея Ивановича и брата его князя Владимера Андрѣевича, а внуки святаго великаго князя Владимера Киевского. И пѣние князем руским за вѣру христианьскую! Kaj mi, mi rememoru rezananon Sofonion, kaj laŭdu per kantoj kaj per la guzlaj gajaj vortoj ĉi tiun ĉefprincon Demetrio Ivanido kaj lian kuzon princon Vladimiro Andreido, praidojn de sankta ĉefprinco Vladimiro de Kievo. Kantadon al la princoj rusaj pro la kredo kristana!
А от Калатьские рати до Момаева побоища 160 лѣт. Kaj de la Kalka-batalo ĝis la Mamaja batalego pasis 160 jaroj.
2. Приготовления в Москве и Новгороде2. La preparoj en Moskvo kaj Novgorodo
Се бо князь великий Дмитрей Ивановичь и братъ его князь Владимеръ Андрѣевичь помолися Богу и Пречистей его Матери, и стежавше ум свой крѣпостию, и поостриша серца свои мужеством, и наполнися[i12] ратного духа, уставиша собѣ храбрыя воеводы в Руской землѣ и помянуша прадѣда своего великаго князя Владимера Киевского. Jen do ĉefprinco Demetrio Ivanido kaj lia kuzo princo Vladimiro Andreido preĝis al Dio kaj al lia Senpeka Patrino, zonis sian menson per la forto, kaj ekscitis sian koron per la kuraĝo, kaj pleniĝis je l' batalspirito, kaj nomumis al si kuraĝajn militestrojn en la Rusa lando kaj rememoris sian praavon ĉefprincon Vladimiron de Kievo.
Оле жаворонок, лѣтняя птица, красных дней утѣха, возлѣти под синее небеса, посмотри к силному граду Москвѣ, воспой славу великому князю Дмитрею Ивановичю и брату его князю Владимеру Андрѣевичю — ци буря соколы зонесет из земля Залѣския в полѣ Половетское. Hej alaŭdo, somera birdo, ĝojo de l' belaj tagoj, vin levu sub la bluan ĉielon, rigardu al la forta urbo Moskvo, ekkantu gloron al ĉefprinco Demetrio Ivanido kaj al lia kuzo princo Vladimiro Andreido — ĉu la ŝtormo portos falkojn el la Lando Transarbara en la Stepon Kipĉakan.
На Москвѣ кони ржут, звѣнит слава по всей земли Руской, трубы трубят на Коломнѣ, бубны бьют в Серпугове, стоят стязи у Дону великого на брезѣ. Звонятъ в колоколы вѣчныя в Вѣликом Новегородѣ, стоят мужи навгородцкие у святыя Софии, а ркучи тако: En Moskvo blekas la ĉevaloj, sonoras la gloro tra la tuta Rusa Lando, la trumpetoj tondras en Kolomno, la tambura bruo ruliĝas en Serpuĥovo, staras la standardoj ĉe la granda Dono sur la bordo. Sonoras la sonoriloj popolkunvenaj en Novgorodo la Granda, staras la viroj Novgorodaj ĉe la Sankta Sofio, kaj diras tiel:
— Уже нам, брате, не поспѣть на посопь к великому князю Дмитрею Ивановичю. — Jam al ni, frato, ne sufiĉos tempo por veni helpe al ĉefprinco Demetrio Ivanido.
И как слово изговаривают, уже аки орли слѣтѣшася. То ти были не орли слѣтѣшася — выехали посадники из Великого Новагорода, а с ними 7000 войска к великому князю Дмитрею Ивановичю и брату его князю Владимеру Андрѣевичю на пособе. Kaj dum tiun parolon ili eldiras, tuj kvazaŭ agloj kunflugis. Sed ne agloj tiuj estis kunflugintaj, tiuj estis la leŭtenantoj, kaj kun ili 7000 da trupoj helpe al ĉefprinco Demetrio Ivanido kaj al lia kuzo princo Vladimiro Andreido.
3. Прибытие русских князей3. Rusaj princoj kunvenas
К славному граду Москвѣ сьехалися вси князи руские а рекше таково слово: Al la glora urbo Moskvo kunvenis ĉiuj princoj rusaj, kaj diris tian parolon:
— У Дону стоят татаровя поганые, и Момай-царь на реки на Мечи, межу Чюровым и Михайловым, брѣсти хотят, а предати живот свой нашей славѣ. — Ĉe Dono staras la tataroj paganaj, kun hordestro Mamajo ĉe Meĉa-rivero, inter Ĉurovo kaj Miĥajlovo, vadi ili volas, kaj forlasi sian vivon por nia gloro.
И рекше князь великий Дмитрей Ивановичь:Kaj diris ĉefprinco Demetrio Ivaninido:
— Брате князь Владимеръ Андрѣевичь, поедем тамо, укупим животу своему славы, учиним землям диво, а старым повесть, а молодым память. А храбрых своих испытаем а реку Дон кровью прольем за землю за Рускую и за вѣру крестьяньскую!— Frato princo Vladimiro Andreido, iru ni tien, akiru ni gloron por nia vivo, aranĝu mirindaĵon por la landoj, kaj la maljunaj rakontu, kaj la junaj memoru. Kaj la kuraĝajn niajn ni elprovu, kaj Don-riveron sange ni verŝu pro la Lando Rusa kaj pro la Kredo Kristana!
И рекше им князь великий Дмитрей Ивановичь:Kaj diris al ili ĉefprinco Demetrio Ivaninido:
— Братия и князи руские, гнѣздо есмя быми великого князя Владимера Киевскаго, не в обиде есми были по рожению ни соколу, ни ястребу, ни крѣчату, ни черному ворону, ни поганому сему Момаю!— Fratoj kaj princoj rusaj, idaro ni estis de ĉefprinco Vladimiro de Kievo, laŭ la deveno ne estis ni naskitaj por ofendo de la falko, nek de l' akcipitro, nek de la milvo, nek de tiu hundo la pagana Mamajo!
4. Братья Ольгердовичи и Дмитрий Волынский4. La du Olgergidoj kaj Demetrio de Volinjo
О соловей, лѣтняя птица, что бы ты, соловей, выщекотал славу великому князю Дмитрею Ивановичю и брату его князю Владимеру Андрѣевичю, и земли Литовской дву братом Олгордовичем, Андрѣю и брату его Дмитрею, да Дмитрею Волыньскому! Тѣ бо суть сынове храбры, кречаты в ратном времени и вѣдомы полководцы, под трубами повити, под шеломы възлелѣаны, конець копья вскормлены, с востраго меча поены в Литовской земли.Ho najtingalo, somera birdo, vi eltrilu gloron al ĉefprinco Demetrio Ivanido kaj al lia kuzo princo Vladimiro Andreido, kaj al la du fratoj Olgerdidoj de Litvolando, Andreo kun lia frato Demetrio, kaj al Demetrio de Volinjo. Ĉar tiuj estas kuraĝaj filoj, ĉasfalkoj en la milita tempo kaj spertaj militestroj, ĉe trumpetsonoj naskitaj, sub kasko vartitaj, per la lancpinto nutritaj, per la akra glavo trinkigitaj en Litvolando.
Молвяше Андрѣй Олгордович своему брату:Diris Andreo Olgerdido al sia frato:
— Брате Дмитрей, сами есмя собѣ два браты, сынове Олгордовы, а внуки есмя Едимантовы, а правнуки есми Сколомендовы. Забѣрем, брате, милые пановя удалые Литвы, храбрых удальцов, а сами сядем на добрые кони своя и посмотрим быстрого Дону, испиемь шеломом воды, испытаем мечев своих литовских о шеломы татарские, а сулицъ немецких о боеданы бусорманские!— Frato Demetrio, du fratoj ni estas, filoj de Olgerdo kaj nepoj de Gedimino kaj pranepoj de Skirmunto. Arigu ni, frato, la karajn sinjorojn de la brava Litvo, la kuraĝajn bravulojn, kaj mem ekrajdu ni niajn bonajn ĉevalojn kaj iru ni rigardi la rapidan Donon, trinki akvon per la kasko, elprovu ni niajn glavojn Litvajn kontraŭ la kaskoj tataraj, kaj la lancojn germanajn, kontraŭ la maŝkirasoj muzulmanaj!
И рече ему Дмитрей:Kaj diris al li Demetrio:
— Брате Андрѣй, не пощадим живота своего за землю за Рускую и за вѣру крестьяньскую и за обиду великого князя Дмитрея Ивановича! Уже бо, брате, стук стучит а гром грѣмит в каменом граде Москвѣ. То ти, брате, ни стукъ стучить, ни гром гремит, — стучит великая силная рать великаго князя Дмитрея Ивановича и брата его князя Владимера Андреевича, громят удальцы руские злачеными доспѣхи и черлеными щиты московскими.— Frato Andreo, ne ŝparu ni nian vivon pro la Lando Rusa kaj pro la Kredo Kristana kaj pro la ofendo de ĉefprinco Demetrio Ivanido! Ĉar, frato, jam bruo bruas kaj tondro tondras en la masonita urbo Moskvo. Tie, frato, ne bruo bruas, ne tondro tondras, — tie bruas la granda forta trupo de ĉefprinco Demetrio Ivanido kaj de lia kuzo princo Vladimiro Andreido, tondras la orizitaj kirasoj kaj la ruĝaj ŝildoj Moskvaj de la rusaj bravuloj.
» Сѣдлай, брате Андрѣй, свои борзи комони, а мои готови, напреди твоих осѣдлани. Выедем, брате, в чистое полѣ и посмотрим своих полковъ, колько, брате, с нами храбрые литвы. А храбрые литвы с нами 70000 окованые рати.» Seligu, frato Andreo, viajn rapidajn ĉevalojn, la miaj jam pretas, selite antaŭ ol la viaj. Elrajdu ni, frato, en la liberan stepon, revuu ni niajn trupojn, kiom ni havas kun ni da kuraĝaj litvanoj. Kaj da kuraĝaj litvanoj ni havas 70000 da kirasita militistaro.
5. Продвижение ордынцев5. La hordanoj avancas
Уже бо, брате, возвеяша сильнии вѣтри с моря на устъ Дону и Непра, прилѣяша тучи на Рускую землю, из них выступают кровавые зори а в них трепѣщутся синие молыньи. Быти стуку и грому великому на речке Напрядѣ, межу Доном и Непром, пасти трупу человеческому на поле Куликовѣ, пролится крови на речьке Напряде!Ĉar jam, ho frato, fortaj ventoj ekblovis de la maro al la elfluejo de Dono kaj Dnepro, alverŝis nubegojn sur la Rusan Landon, el ili rebrilas sanga ruĝo, en ili flagras bluaj fulmoj. Fraprapo kaj tondrado granda estos ĉe Nepradvo-rivero, inter Dono kaj Dnepro, homaj kadavroj estas falontaj sur la kampo Kulikova, sango estas verŝiĝonta ĉe Nepradvo-rivero!
Уже бо въскрпѣли телеги межу Доном и Непром а идут Хиновѣ поганыи к Руской земли. И притѣкоша сѣрые волцы от устъ Дону и Непра и ставши воют на рекѣ на Мечи, хотят наступити на Рускую землю. И то были не сѣрые волцы, приидоша поганые татаровя, хотят пройти воюючи всю Рускую землю.Ĉar jam ekkriĉis la ĉaroj inter Dono kaj Dnepro, la ĥinoj paganaj iras en la Rusan Landon. Alvenas la grizaj lupoj de l' elfuejoj de Dono kaj Dnepro, kaj ariĝinte hurlas ĉe la rivero, ĉe Meĉo, volas paŝi sur la Rusan Landon. Kaj tiuj estis ne grizaj lupoj, venis la paganaj tataroj, ili volas milite trairi la tutan Rusan Landon.
Тогды гуси возгоготали и лѣбѣди возплѣскаша крылами своими, но поганый Момай пришел на Рускую землю и вои своя привел. А уже бѣды их пасоша птицы крылати, под облакы летают, вороны часто грают, а галицы своею речью говорят, орли хлѣкчют, а волцы грозно воют, а лисицы на костѣх бряшут.Tiam la anseroj ekgakis kaj la cignoj ekplaŭdis per flugiloj siaj, sed la pagano Mamajo venis en la Rusan Landon kaj siajn militistojn venigis. Sed malfeliĉon ilian jam gvatas la birdoj flugilhavaj, sub la nuboj ili ŝvebas, la korvoj ofte grakas, kaj la monedoj sialingve parolas, la agloj blekas, kaj la lupoj timinde hurlas, kaj la vulpoj sur la ostoj bojas.
Руская земля, то первое еси как за царем за Соломоном побывала.Ho Rusa lando, de nun kvazaŭ sub reĝo Salomono vi estas estinta.
6. Русские выступают навстречу6. La rusoj eliras renkonte
А уже соколи Бѣлозѣрстии и ястреби рвахуся от златых колодицъ ис камена града Москвы, возлѣтѣша под синее небеса, возгремѣша злачеными колоколы на быстром Дону.Kaj jam la falkoj de Beloozero kaj la akcipitroj sin forŝiras disde la oraj katenoj el la masonita urbo Moskvo, ekflugas sub la bluan ĉielon, sonorigas la sonorilojn orizitajn ĉe la rapida Dono.
Тогда князь великий Дмитрей Ивановичь воступив во златое свое стрѣмя, всѣдъ на свой борзый конь и взем свой мечь в правую руку и помолися Богу и Пречистой его Матери. Солнце ему ясно на восток сияет и путь повѣдает, а Борисъ и Глѣбъ молитву воздают за сродники своя.Tiam ĉefprinco Demetrio Ivanido, paŝinte en sian oran piedingon, enseliĝis sur sian ĉevalon rapidan kaj prenis sian glavon en la dekstran manon kaj preĝis al Dio kaj al lia Senpeka Patrino. La suno al li hele orienten brilas kaj la vojon indikas, Boriso kaj Glebo preĝon levas pro la parencoj siaj.
Что шумит и что грѣмит рано пред зорями? Князь Владимеръ Андрѣевичь полки пребирает и ведет к Великому Дону. И молвяше брату своему, великому князю Дмитрею Ивановичю:Kio bruas kaj kio tintas frue antaŭaŭrore? Princo Vladimiro Andreido la trupojn aranĝas kaj kondukas ilin al la Granda Dono. Kaj diris li al sia kuzo ĉefprinco Demetrio Ivanido:
— Не ослабливай, брате, поганым татаровям уже бо поганые поля руские наступают и вотчину нашу отнимают.— Ne cedu, frato, al la paganaj tataroj; ĉar la paganoj jam kampojn rusajn surtretas kaj nian heredaĵon forprenas.
И рече ему князь великий Дмитрей Иванович:Kaj diris al li ĉefprinco Demetrio Ivanido:
— Брате Владимеръ Андрѣевичь! Сами себѣ есми два брата, а внуки великаго князя Владимера Киевскаго. А воеводы у нас уставлены, 70 бояринов, и крѣпцы бысть князи Бѣлозѣрстии Федор Семеновичь, да Семен Михайловичь, да Микула Васильевичь, да два брата Олгордовичи, да Дмитрей Волыньской, да Тимофей Волуевичь, да Андрѣй Серкизовичь, да Михайло Ивановичь, а вою с нами триста тысящь окованныя рати. А воеводы у нас уставлены, а дружина свѣдома, а под собою имѣем добрые кони, а на собѣ злаченыи доспехи, а шеломы черкаские, а щиты московские, а сулицы немѣцкие, а кинжалы фряские, а мѣчи булатные но еще хотят сильно головы своя положить за землю за Рускую и за вѣру крестьянскую. Пашут бо ся аки живи хоругови, ищут собѣ чести и славного имени. — Frato Vladimiro Andreido, du fratoj ni estas, kaj nepoj de ĉefprinco Vladimiro de Kievo. Niaj militestroj jam estas nomumitaj, 70 bojaroj, kaj fortaj estas la princoj de Beloozero, Teodoro Semenido kaj Semeno Miĥaelido, kaj ankaŭ Nikolao Bazilido, kaj la du fratoj Olgerdidoj, kaj Demetrio de Volinjo, kaj Timoteo Volujido, kaj Andreo Serkizido, kaj Miĥaelo Ivanido, kaj da trupo ni havas tricentmil kirasitajn militistojn. La militestroj niaj estas pretaj, la trupo, elprovita, sub ni havas ni bonajn ĉevalojn, sur ni, orizitan kirason, kaj kaskon ĉerkesan, kaj ŝildon Moskvan, kaj lancon germanan, kaj ponardon Ĝenovan, kaj glavon Damaskan; sed ankoraŭ ili forte volas sian vivon foroferi por la Lando Rusa kaj por la Kredo Kristana. Ĉar kiel vivaj flirtas la standardoj, ili serĉas por si honoron kaj gloran nomon.
7. Начало сражения7. La batalo komenciĝas
Уже бо тѣ соколы и крѣчаты за Дон борзо перелѣтѣли и ударилися на многие стада на гусиные и на лѣбѣдиные. То ти наехали руские князи на силу татарскую. И удариша копье фараужными[IVS13] о доспѣхи татарские, возгрѣмѣли мечи булатные о шеломы хиновские на полѣ Куликове на рѣчке Напрядѣ.Ĉar jam tiuj falkoj kaj akcipitroj rapide flugis trans Donon kaj frapis multajn rotojn anserajn kaj cignajn. Tio estis la rusaj princoj atakantaj la trupojn tatarajn. Kaj frapis ili per la lancoj Ĝenovaj kontraŭ la kirasoj tataraj, ektintis la glavoj Damaskaj kontraŭ la kaskoj ĥinaj sur Kulikovo-kampo ĉe Nepradva-rivereto.
Черна земля под копыты, а костми татарскими поля насѣяны, а кровью ихъ земля пролита бысть.Nigras la tero sub la hufoj, per la ostoj tataraj la kampoj estas prisemitaj, per ilia sango la tero estas priverŝita.
А силныи полки ступишася вмѣсто и протопташа холми и луги, и возмутишася рѣки и потоки и озера.Potencaj trupoj venis kunen, kaj surtretis la montetojn kaj ravinojn, kaj malklarigis la riverojn, torentojn kaj lagojn.
Кликнуло Диво в Руской земли, велит посушати грозъным землям.Ekkriis Divo en la Rusa Lando, ordonas ke aŭdu la timindaj landoj.
Шибла[IVS14] слава к Желѣзным Вратам, и къ Караначи, к Риму, и к Кафе по морю, и к Торнаву, и оттолѣ ко Царюграду на похвалу руским князем: Русь великая одолѣша рать татарскую на полѣ Куликове на рѣчьке Напрядѣ.Ŝprucis gloro al la Fera Pordego, kaj al Karanaĉo, al Romo, kaj al Kafao super la maro, kaj al Tarnovo, kaj de tie al Konstantinopolo, laŭde al la rusaj princoj: la Granda Rusio venkis la tataran armeon sur Kulikovo-kampo ĉe Nepradvo-rivereto.
На том полѣ силныи тучи ступишася, а из них часто сияли молыньи и грѣмели громы велицыи. То ти ступишася руские удалцы с погаными татарами за свою великую обиду. А в них сияли силные доспѣхи злаченые, а гремѣли князи руские мечьми булатными о шеломы хиновские.Sur tiu kampo potencaj nubegoj kunpuŝiĝis, kaj el ili ofte fulmoj brilis kaj grandaj tondroj tondris. Ja tie batalis la rusaj bravuloj kontraŭ la paganaj tataroj pro sia granda ofendo. Kaj inter ili fulmis la fortikaj kirasoj orizitaj, kaj frapis la princoj rusaj per siaj glavoj Damaskaj kontraŭ la kaskoj ĥinaj.
А билися из утра до полудни в суботу на Рожество святѣй Богородицы.Ili batalis de la mateno ĝis la tagmezo, sabate, je la Naskiĝtago de la sankta Dipatrino.
Не тури возрыкають у Дунаю великаго на полѣ Куликове. То ти нѣ тури побѣждени у Дунаю великаго, но посѣчени князи руские и бояры и воеводы великого князя Дмитрея Ивановича, побѣждени князи Бѣлозерстии от поганых татар, Федор Семеновичь, да Семен Михайловичь да Тимофѣй Волуевичь, да Микула Васильевичь, да Андрѣй Серкизовичь, да Михайло Ивановичь и иная многая дружина.Ne uroj blekegas ĉe la granda Danubo sur Kulikovo-kampo. Tiuj estas ne uroj venkitaj ĉe la granda Danubo, sed morthakitaj princoj rusaj, kaj bojaroj kaj militestroj de ĉefprinco Demetrio Ivanido; la de l' paganaj tataroj venkitaj princoj de Beloozero: Teodoro Simeonido??, kaj Simeono?? Miĥaelido; kaj Timoteo Volujido, kaj Nikolao Bazilido, kaj Andreo Serkizido, kaj Miĥaelo Ivanido kaj alia multnombra aro.
Пересвѣта[IVS15] чернеца Бряньского боярина на суженое мѣсто привели. И рече Пересвѣт чернец великому князю Дмитрею Ивановичу:La monaĥon Peresvet', bojaron el Brjansko, oni kondukis al la juĝloko. Kaj diris Peresvet' la monaĥo al ĉefprinco Demetrio Ivanido:
— Лутчи бы нам потятым быть, нежели полоненым быти от поганых татар!— Pli bone ni estu morthakitaj, ol malliberigitaj de la paganaj tataroj!
Тако бо Пересвѣт поскакивает на своем борзом конѣ, а злаченым доспехом посвѣльчивает[IVS16], а иные лѣжат посечены у Дону великого на брезѣ.Tiel Peresvet' rajdadas sur sia sia bonrapida ĉevalo, per sia orizita kiraso lumadas, kaj aliaj kuŝas morthakitaj ĉe la granda Dono sur la bordo.
И в то время стару надобно помолодѣти, а удалым людям плечь своих попытать. И молвяше Ослябя чернец своему брату Пересвѣту старцу:En tia tempo maljunulo rejuniĝu, kaj bravuloj provu sian brakon. Kaj diris monaĥo Oslabjo al sia frato Peresveto-starco:
— Брате Пересвѣте, вижу на телѣ твоем раны великия, уже, брате, лѣтѣти главе твоей на траву ковыль, а чаду моему[IVS17] Иякову лѣжати на зелѣнѣ ковылѣ траве на полѣ Куликове на речьке Напряде за вѣру крестьяньскую и за землю за Рускую и за обиду великого князя Дмитрея Ивановича.— Frato Peresvet', grandajn vundojn mi vidas sur via korpo, jam via kapo, ho frato, estas falonta sur la stipherbon, kaj mia ido Jakobo estas kuŝonta sur la verda stipherbo sur Kulikovo-kampo ĉe la rivereto Nepradvo pro la Kredo Kristana kaj pro la ofendo de ĉefprinco Demetrio Ivanido.
И в то время по Резанской земле около Дону ни ратаи, ни пастухи в полѣ не кличют, толко часто[IVS18] вороны грают, трупи ради человѣческия. Грозно бо бяше и жалостъно тогды слышати, занеже трава кровию пролита бысть, а древеса тугою к земли приклонишася.Kaj tiutempe en Rezana lando apud Dono nek plugisto, nek paŝtisto pelkriis, nur korvoj ofte grakis pro la kadavroj homaj. Tial terure estis kaj dolorige tiam aŭdi, ĉar la herbo je la sango estis priverŝita, kaj la arboj pro aflikto al la tero kliniĝis.
8. Плач русских жён8. La lamentoj de la rusaj edzinoj
И воспѣли бяше птицы жалостные пѣсни — восплакашася вси княгини и боярыни и вси воеводские жены о избиенных.Kaj ekkantis la birdoj funebrajn kantojn — ekploris ĉiuj princinoj kaj bojarinoj kaj ĉiuj militestredzinoj pri la mortigitoj.
Микулина жена Васильевича Марья рано плакаша у Москвы града на забралах стоя, а ркучи тако:La de Nikolao Bazilido edzino, Teodozia, kaj Maria, de Demetrio frumatene ploris sur la urbomurego de Moskvo-urbo starante, kaj ŝi diris tiel:
— Доне, Доне, быстрая река, прорыла еси ты каменные горы и течеши в землю Половецкую. Прилѣлѣй моего господина Микулу Васильевича ко мнѣ!— Ho Dono, Dono, vi rapida rivero, trafosis vi ŝtonajn rokojn kaj fluas en la Landon Kipĉakan. Alportu al mi milde mian sinjoron Nikolaon Bazilidon!
А Тимофѣева жена Волуевича Федосья тако же плакахуся и рече:Kaj la de Timoteo Volujido edzino, Teodozia, ankaŭ veis kaj diris tiel:
— Се уже веселие мое пониче во славном граде Москве, и уже не вижу своего государя Тимофея Волуевича в животе!— Jen estingiĝis mia ĝojo en la glora urbo Moskvo, jam ne vidas mi mian sinjoron Timoteon Volujidon inter la vivaj!
А Ондрѣева жена Марья да Михайлова жена Оксинья рано плакашася:Kaj Maria la edzino de Andreo, kaj Ksenia la edzino de Miĥaelo, plorkriis frumatene:
— Се уже обѣмя нам солнце померкло в славном граде Москвѣ, припахнули к нам от быстрого Дону поломянные вѣсти, носяще великую бѣду, и выседоша удальцы з борзых коней на суженое мѣсто на полѣ Куликове на речке Напряде!— Jen, la suno por ni ambaŭ mallumiĝis en la glora urbo Moskvo, de la rapida Dono sur nin alblovis fajraj sciigoj, grandan malfeliĉon portantaj: elseliĝis la bravuloj de l' bonrapidaj ĉevaloj sur la juĝlokon de Kulikovo-kampo ĉe Nepradvo-rivereto!
А уже Диво кличетъ под саблями татарскыми[IVS19].Kaj krias jam Divo sub la sabroj tataraj.
Туто щурове рано въспѣли жалостные пѣсни у Коломны на забралах, на воскресение, на Акима и Аннинъ день. То ти было не щурове рано въспѣша жалостныя пѣсни, восплакалися жены Коломеньские, а ркут тако:La piroloj frumatene ekkantis veajn kantojn sur la urbomuroj de Kolomno, je l' dimanĉo, je la tag' de Joakimo kaj de Anna. Ne piroloj tiuj estis, la veajn kantojn frumatene kantantaj, ekploris la edzinoj Kolomnaj, tiel dirante:
— Москва, Москва, быстрая река, чему еси залелѣяла мужей наших от нась в землю Половецкую?— Moskvo, Moskvo, vi rapida rivero, kial forlulis vi niajn edzojn disde ni en la Landon Kipĉakan?
И ркут тако:Kaj tiel ili diras:
— Можеш ли, господине князь великий, веслы Нѣпръ зоградити, а Донъ шоломы вычръпати, а Мечу рѣку трупы татарьскими запрудити? Замкни, государь князь великий, Окѣ рекѣ ворота, чтобы потом поганые татаровя к нам не ѣздили. Уже мужей нашихъ рать трудила.— Ĉu vi povas, sinjoro ĉefprinco, per remiloj Dnepron bari, kaj Donon per kaskoj elĉerpi, kaj Meĉa-riveron per kadavroj tataraj digi? Fermu, sinjoro ĉefprinco, ĉe Okao-rivero la pordegon, por ke poste la paganaj tataroj al ni ne militiru. Jam niajn edzojn la milito lacigis??.
9. Новая атака русских9. Nova atako de la rusoj
Того же дни в суботу на Рожество святыя Богородицы исекша христиани поганые полки на полѣ Куликове на речьке Напрядѣ.Je la sama tago sabate, je la Naskiĝtago de la sankta Dipatrino, morthakis la kristanoj la paganajn trupojn sur Kulikovo-kampo ĉe Nepradvo-rivereto.
И нюкнув князь Владимеръ Андрѣвичь гораздо, и скакаше по рати во полцех поганых в татарских, а злаченым шеломом посвѣчиваючи. И загремѣли мѣчьми булатными о шеломы хиновские.Kaj kriis pelkriegon princo Vladimiro Andreido, kaj li rajdis batale?? en la paganaj trupoj tataraj, kaj lumadis la kasko orizita. Kaj frapegis la glavoj Damaskaj sur la kaskojn ĥinajn.
И восхвалит брата своего, великого князя Дмитрея Ивановича:Kaj laŭdis li sian kuzon, ĉefprincon Demetrion Ivanidon:
— Брате Дмитрей Ивановичь, еси у зла тошна времени желѣзное зобороло. Не оставай, князь великый, с своими великими полкы, не потакай крамольником! Уже бо поганые татары поля наша наступают а храбрую дружину у нас истеряли, а в трупи человѣчье борзи кони не могут скочити, а в крови по колѣно бродят. А уже бо, брате, жалостно видѣти кровь крестьянская.— Frato Demetrio Ivanido, en la amara mistempo vi estas nia ŝtala ŝildo. Ne cedu, ĉefprinco, kun viaj grandaj trupoj, ne toleru la malpaculojn! Ĉar la paganaj tataroj jam tretas niajn kampojn, kaj nian kuraĝan kompanion maldensigis??, kaj sur la kadavroj homaj la rapidaj ĉevaloj ne povas galopi kaj vadas en la sango ĝis la genuo. Jam estas domaĝo ja, frato, vidi sangon kristanan.
И князь великий Дмитрей Ивановичь рече своим боярам:Kaj ĉefprinco Demetrio Ivanido diris al siaj bojaroj:
— Братия бояра и воеводы и дѣти боярьские, то ти ваши Московские слаткие мѣды и великия мѣста! Туто добудѣте себѣ мѣста и своим женам. Туто, брате, стару помолодѣть, а молодому чести добыть.— Fratoj bojaroj kaj militestroj kaj bojaridoj, ĉi tie estas viaj Moskvaj dolĉaj medoj kaj grandaj rangoj! Ĉi tie akiru rangon por vi kaj por via edzino. Ĉi tie, frato, la maljuna juniĝu kaj la juna honoriĝu.
И рече князь великий Дмитрей Ивановичь:Kaj diris ĉefprinco Demetrio Ivanido:
— Господи Боже мой, на тя уповахъ, да не постыжуся в вѣк, ни да посмѣют ми ся враги моя мнѣ.— Sinjoro mia Dio, je vi mi esperas, ne hontindiĝu mi en mia vivo, ne moku min miaj malamikoj.
И помолися Богу и Пречистой его Матери и всѣм святым его, и прослезися горко, и утер слезы.Kaj li preĝis Dion kaj lian Senpekan Patrinon kaj ĉiujn liajn sanktulojn, kaj arde eklarmis, kaj viŝis la larmojn.
И тогда аки соколы борзо полѣтѣша на быстрый Донь. То ти не соколи полѣтѣша: поскакивает князь великий Дмитрей Ивановичь с своими полки за Дон со всею силою. И рече:Kaj tiam kvazaŭ falkoj impete flugis al la rapida Dono. Sed ne falkoj ekflugis: galopis ĉefprinco Demetrio Ivanido kun sia trupo trans Donon kaj kun ĉiuj batalantoj. Kaj li diris:
— Брате князь Владимер Андрѣевичь, тут, брате, испити медовыа чары повѣденые, наеждяем, брате, своими полки силными на рать татаръ поганых.— Frato princo Vladimiro Andreido, ĉi tie, frato, ni eltrinku la medkalikon rondiran, ataku ni, frato, per niaj fortaj trupoj la militistaron de la tataroj paganaj.
Тогда князь великий почалъ наступати. Гремят мѣчи булатные о шеломы хиновские. И поганые покрыша главы своя руками своими. Тогда поганые борзо вспять отступиша. Tiam la ĉefprinco komencis atakon. Frapegas la glavoj Damaskaj kontraŭ la kaskoj ĥinaj. Kaj la paganoj kovris sian kapon per siaj manoj. Tiam la paganoj rapide reen sin retiris.
И от великого князя Дмитрея Ивановича стези ревут, а поганые бѣжать, а руские сынове широкие поля кликом огородиша и злачеными доспѣхами осветиша. Уже бо ста тур на оборонь.Kaj pro ĉefprinco Demetrio Ivanido la standardoj blekas, kaj la paganoj fuĝas, kaj la rusaj filoj la larĝan stepon per la batalkrio baris kaj per la orizitaj kirasoj prilumis. Ĉar la uro jam staras batale.
10. Поражение ордынцев10. La malvenko de la hordanoj
Тогда князь великий Дмитрей Ивановичь и брат его князь Владимер Андрѣевичь полки поганых вспять поворотили и нача ихъ бити и сечи горазно, тоску имъ подаваше. И князи их падоша с коней, а трупми татарскими поля насеяша и кровию ихъ реки протекли. Туто поганые разлучишася розно и побѣгше неуготованными дорогами в Лукоморье, скрегчюще зубами своими и дерущи лица своя, а ркуще так:Tiam ĉefprinco Demetrio Ivanido kaj lia kuzo princo Vladimiro Andreido la trupojn de la paganoj reen turnis, kaj komencis forte bati kaj haki ilin, kaj terurigis ilin. Kaj iliaj princoj falis de sia ĉevalo, kaj per la kadavroj tataraj la kampoj prisemiĝis, per ilia sango fluis la riveroj. Tie la paganoj disiĝis disen kaj fuĝis per nepretaj vojoj al la Margolfo, grincante per siaj dentoj kaj gratante sian vizaĝon, kaj tiel dirante:
— Уже нам, брате, в земли своей не бывать, и дѣтей своих не видать, а катунъ своих не трепати, а трепати намъ сырая земля, а цѣловати намъ зелена мурова, а в Русь ратию нам не хаживать, а выхода нам у руских князей не прашивать.— Jam ni, frato, en nia lando ne estos, kaj niajn infanojn ni ne vidos, kaj niajn edzinojn ni ne karesos — nur malsekan teron ni karesos, nur la verdan grason ni kisos — kaj milite en Rusujon ni ne iros, kaj tributon de la rusaj princoj ne postulos.
Уже бо востона земля татарская, бѣдами и тугою покрышася уныша бо царемъ их хотѣние и княземь похвала на Рускую землю ходити. Уже бо веселие их пониче.Ĉar ekĝemis jam la lando Tatara, je malfeliĉoj kaj aflikoj pleniĝinte; ĉar velkiĝis en iliaj hordestroj la deziro, kaj en la princoj, la gloro, kontraŭ la Rusa lando militiri. Ĉar ilia ĝojo estingiĝis.
Уже бо руские сынове разграбиша татарские узорочья, и доспѣхи, и кони, и волы, и верблуды, и вино, и сахар, и дорогое узорочие, камкы, насычеве везут женам своим. Уже жены руские восплескаша татарским златом.Jam forrabis la rusaj filoj la tatarajn valoraĵojn, kaj kirasojn, kaj ĉevalojn, kaj bovojn, kaj kamelojn, kaj vinon, kaj sukeron, kaj multekostajn ornamojn, fajnajn ŝtofojn kaj tukojn?? portas ĉiu al sia edzino. Jam tintigas la rusaj edzinoj la tataran oron.
Уже бо по Руской земле простреся веселие и буйство. Вознесеся слава руская на поганых хулу. Уже бо вержено Диво на землю, и уже грозы великаго князя Дмитрея Ивановича и брата его князя Владимера Андрѣевича по землям текут. Стрѣяй, князь великий, по всѣм землям, стрѣяй, князь великий с своей храброю дружиною поганого Мамая хиновина за землю Рускую, за вѣру христьянскую. Уже поганые оружия свои повергоша на землю, а главы своя подклониша под мечи руские. И трубы их не трубят, и уныша гласи их.Jam tra la tuta Rusa Lando vastiĝis ĝojo kaj jubilo. Leviĝis rusa gloro sur la malgloron de la paganoj. Ĉar Divo jam falis sur la teron, kaj la timindo de ĉefprinco Demetrio Ivanido kaj de lia kuzo princo Vladimiro Andreido disfamiĝas tra la landoj. Militu, ĉefprinco, tra ĉiuj landoj, turnu viajn armilojn, ĉefprinco, kun via brava kompanio, kontraŭ Mamajo la ĥino, pro la lando Rusa, pro la Kredo Kristana. Jam la paganoj forĵetis la armilojn sur la teron kaj siajn kapojn klinis sub la glavojn rusajn. Kaj ne trumpetas iliaj trumpetoj, kaj malgajiĝis iliaj voĉoj.
11. Бегство Мамая11. La fuĝo de Mamajo
И отскочи поганый Мамай от своея дружины серым волком и притече к Кафе граду. Молвяше же ему фрязове:Kaj impetis la pagano Mamajo, kiel griza lupo, de sia kompanio kaj venis al Kafa-urbo. Sed diris al li la ĝenovanoj:
— Чему ты, поганый Мамай, посягаешь на Рускую землю? То тя била Орда Залѣская. А не бывати тобѣ в Батыя царя: у Батыя царя было четыреста тысящь окованные рати, а воевал всю Рускую землю от востока и до запада. А казнил Богъ Рускую землю за своя согрѣшения. И ты пришел на Рускую землю, царь Мамай, со многими силами, з дѣвятью ордами и 70 князями. А ныне ты, поганый, бѣжишь сам-девят в Лукоморье, не с кем тебѣ зимы зимовати в полѣ. Нѣшто тобя князи руские горазно подчивали: ни князей с тобою, ни воевод! Нѣчто гораздо упилися у быстрого Дону на полѣ Куликовѣ на травѣ ковылѣ? Побѣжи ты, поганый Момай, от насъ по задлѣшью!— Kial vi, pagano Mamajo, atakas la Rusan Landon? Nu jen, disbatis vin la Transarbara Hordo! Ne atingos vi la gloron de Batuo-hordestro: Batuo-hordestro havis kvarcentmil kirasitajn batalistojn, kaj militis tra la tuta Rusa Lando de la oriento ĝis la okcidento. Dio punis la Rusan Landon pro ĝiaj pekoj. Ankaŭ vi, hordestro Mamajo, invadis la Rusan Landon kun granda forto, kun naŭ hordoj kaj 70 princoj. Kaj nun vi, pagano, fuĝas naŭope al la Margolfo, malhavas vi kompanion por travintri en la Stepo. La rusaj princoj abunde vin regalis, ĉu, nek princoj kun vi estas, nek militestroj! Forte drinkis ĉi tiuj ĉe la rapida Dono, sur la kampo Kulikovo, sur la stipa herbo, ĉu? Preter vi kuru, pagano Mamajo, for de ni trans la arbarojn!
12. Победа, счёт потерь и заключение12. La venko, nombrado de la mortigitoj kaj konkludo
Уподобилася еси земля Руская милому младенцу у матери своей: его же мати тешить, а рать лозою казнит, а добрая дѣла милують его. Тако Господь Богъ помиловал князей руских, великого князя Дмитрея Ивановича и брата его князя Владимера Андрѣевича, меж Дона и Непра, на полѣ Куликовѣ, на рѣчки Направдѣ.Aperis vi, Rusa Lando, kiel ĉarma infano ĉe sia patrino; kiun la patrino dorlotas, kiun la milito per skurĝo punas, kiun la bonaj faroj indulgigas. Tiel Sinjoro Dio indulgis la rusajn princojn, ĉefprincon Demetrio Ivanido kaj lian kuzon princon Vladimiro Andreido, inter Dono kaj Dnepro, sur la kampo Kulikovo, ĉe la rivereto Nepradvo.
И стал великий князь Дмитрей Ивановичь сь своим братом князем Владимером Андрѣевичем, и со остальными своими воеводами на костѣхъ на полѣ Куликове, на речьке Напрядѣ. Грозно бо и жалостно, брате, в то время посмотрети, иже лѣжат трупи крестьяньские акы сѣнныи стоги у Дуная великого на брѣзе, а Дон река три дня кровию текла. И рече князь великий Дмитрей Ивановичь:Kaj staris venke ĉefprinco Demetrio Ivanido kun sia kuzo princo Vladimiro Andreido kaj kun la ceteraj siaj militestroj sur la sur la batalkampo Kulikovo ĉe la rivereto Nepradvo. Terure kaj dolore, ho frato, estis tiutempe rigardi, jen kuŝas kadavroj kristanaj kiel fojnostakoj ĉe la granda Dunajo sur la bordo, kaj Don-rivero tri tagojn sange fluis. Kaj diris ĉefprinco Demetrio Ivanido:
— Считайтеся, братия, колько у нас воевод нѣт и колько молодых людей нет.— Nombru vin, fratoj, kiom da militestroj ni perdis, kaj kiom da malsuperuloj mankas?
Тогды говорит Михайло Александровичь, московский боярин, князю Дмитрѣю Ивановичю:Tiam diras Miĥaelo Aleksandrido, moskva bojaro, al ĉefprinco Demetrio Ivanido:
— Господине князь великий Дмитрѣй Ивановичь! Нету, государь, у нас 40 бояринов Московских, 12 князей Бѣлозѣрских, 30 Новгородских посадников, 20 бояринов Коломенских, 40 бояр Серпуховскихъ, 30 панов Литовскихъ, 20 бояр Переславских, 25 бояр Костромских, 35 бояр Володимеровских, 50 бояр Суздалских, 40 бояръ Муромских, 70 бояр Рѣзаньских, 34 бояринов Ростовских, 23 бояр Дмитровских, 60 бояр Можайских, 30 бояр Звенигородских, 15 бояр Углецкихъ. А посечено от бѣзбожнаго Мамая полтретья ста тысящь и три тысечи. И помилова Богъ Рускую землю, а татаръ пало безчислено многое множество.— Sinjoro ĉefprinco Demetrio Ivanido! Ni perdis, sinjoro, 40 bojarojn el Moskvo, 12 bojarojn el Beloozero, 30 leŭtenantojn el Novgorod, 20 bojarojn el Kolomno, 40 bojarojn el Serpuĥovo, 30 sinjorojn Litvajn, 20 bojarojn el Perejalavlo, 25 bojarojn el Kostroma', 35 bojarojn el Vladimiro, 50 bojarojn el Suzdalo, 40 bojarojn el Murom, 70 bojarojn el Rezano, 34 bojarojn el Rostovo, 23 bojarojn el Dmitrovo, 60 bojarojn el Moĵajsko, 30 bojarojn el Zvenigorodo, 15 bojarojn el Ugliĉo. Kaj morthakitaj de la malpia Mamajo estas ducent kvindek mil kaj trimil. Kaj indulgis Dio la Rusan Landon, dum da tataroj falis sennombre multa multo.
И рече князь великий Дмитрей Ивановичь:Kaj diris ĉefprinco Demetrio Ivanido:
— Братия, бояра и князи и дѣти боярские, то вам сужено мѣсто меж Доном и Непром, на полѣ Куликове на речке Напрядѣ. И положили есте головы своя за святыя церькви, за землю за Рускую и за вѣру крестьянскую. Простите мя, братия, и благословите в сем вѣце и в будущем. И пойдем, брате князь Владимер Андрѣевичь, во свою Залескую землю к славному граду Москве и сядем, брате, на своем княжение, а чести есми брате добыли, и славного имени!— Fratoj, bojaroj kaj princoj kaj bojaridoj, tio estas via juĝloko inter Dono kaj Dnepro, sur la kampo Kulikovo ĉe la rivereto Nepradvo. Vian vivon vi forlasis pro la sanktaj kirkoj, pro la Rusa Lando kaj pro la Kredo Kristana. Pardonu min, fratoj, kaj benu en ĉi tiu vivo kaj en la estonta. Ni iru, frato princo Vladimiro Andreido, en nian Transarbaran Landon al la glora urbo Moskvo, ni residigu nin sur nia princa trono; honoron, frato, ni akiris, kaj gloran nomon!
Богу нашему слава.Dio nia estu laŭdata.